چشم‌پوشی از دستورات نوار دستور
پرش به محتوای اصلی
سایت دانشنامه ایران زمین

داروغه

داروغه، عنوان يكي از مناصب حكومتي در دوره‌هاي مختلف تاريخ اجتماعي ايران.

نخستين بار اصطلاح داروغه (وازژة مغولی به معنای رئیس) در دورة مغول‌هاي ايلخاني (654- 750ق/ 1256- 1349م) پديد آمد و رفته رفته جايگزين اصطلاح شحنه (نگهبان و پاسبان شهر) شد و تا اوايل دورة مشروطيت (1324ق/ 1906م) پايدار باقي ماند.1‌ مقام صاحب اين شغل در سده‌هاي 7 و 8ق/ 13 و 14م برابر با مقام صاحب شُرطة (حاكم پايتخت و مسئول نظم شهر) در دوران خلافت بود.2

در دورة صفوي داروغگي منصبي شبيه شهردار شهر،3 و جزو ديوان‌بيگي بود و محافظت از شهر و خارج شهر را برعهده داشت.4 داروغه در دوره‌هاي تاريخي مختلف به صاحب منصب‌هاي گوناگون نیز گفته مي‌شده است، مانند حكام شهرها، حكام پايتخت، سرپرست منشيان ادارات، سرپرست فراشخانه (داروغة فراشخانه) و دفترخانه (داروغة دفترخانه)5 و رئيس شبگردان و پاسبانان شهر يا نظميه (شهرباني).6 بازارهاي شهرهاي بزرگ نيز داروغه داشتند كه بر امور بازار نظارت مي‌كردند.7 در دورة قاجار داروغگان بازار مانند مُحتَسِب*،گران‌فروشان را تنبيه و جريمه مي‌كردند.8 زندان شهر تهران هم زير نظر داروغه بود.9 در عاشوراي هر سال داروغة بازار شهر تهران در سبزه ميدان مي‌نشست و دسته‌هاي عزاداري محله‌ها از برابر او مي‌گذشتند و برخي از مردم براي آزادي زندانيانشان نزد او شفاعت مي‌كردند.10

 


مآخذ:

  1. Lambton, A. k., "The Evolution of the Office of Darugheh". Revue Iranienne ďAnthropologie. Tehran: Institute ďAnthropologie, 3éme anné Noos. 1-6 Arril septembre 1959, p.1.
  2. پطروشفسكي، ايليا پاولويچ. اسلام در ايران. ترجمة كريم كشاورز، تهران: پيام، 1354ش، 210.
  3. Lambton, ibid.
  4. تذكرةالملوك. به كوشش محمد دبيرسياقي، تهران: بي‌نا، 1332ش، 48.
  5. مينورسكي، ولادمير. سازمان اداري حكومت صفوي. ترجمه مسعود رجب‌نيا، تهران: زوار، 1334ش، 136؛ عالم آراي صفوي. به كوشش يدالله شكري، تهران: انتشارات اطلاعات، 1363ش، 247؛ تذكرةالملوك. 58- 59؛ Lambton, 4.
  6. مصاحب، غلامحسين. دايرةالمعارف فارسي. تهران: اميركبير، 1345ش، 1/940.
  7. Lambton, 6.
  8. دالماني، رنه. سفرنامه از خراسان تا بختياري. ترجمة فره‌وشي (مترجم همايون)، تهران: ابن‌سينا، 1335ش، 105.
  9. نجمي، ناصر. دارالخلافه تهران. اميركبير، 1352ش، 155.
  10. Lambton, 6

    نيزنك: لمتون، ا. ك. اس. «منصب داروغه ـ تاريخچة آن». ترجمة حسن كامشاد، مجلة مردم‌شناسي. تهران: انتشارات ادارة كل هنرهاي زيباي كشور، 1338ش، 36- 46؛ كمپفر، انگلبرت. «داروغة پايتخت»، سفرنامة كمپفر. ترجمة كيكاووس جهانداري، تهران: انتشارات خوارزمي، 1360ش، 104- 163- 164؛ نجمي، ناصر. «چهارسوق: پايتخت داروغة شهر، دارالخلافة تهران. تهران: اميركبير، 1352، 97.
علی بلوکباشی