عين القضاة همداني (ح 492 ـ525 ق) صوفي، فيلسوف، متكلم.
ابوالمعالي عبدالله بن محمد ميانجي همداني معروف به قاضي همداني در همدان به دنيا آمد. چون اجدادش از مردم ميانه (ميانج) بودند، به ميانجي منسوب شد. جدّ و پدرش در همدان منصب قضاوت داشتند.1 او قبل از رسيدن به سن بلوغ، ادب و نحو و صرف، فقه، كلام، حديث و اصول، حساب، منطق و تاريخ آموخت. پس از تحصيل علوم ظاهري به تصوف روي آورد.2 نزد پدرش بوبكر محمد، بركة همداني، محمد بن حمويه، شيخ فتحه، معشوق طوسي، محمد و احمد غزالي تلمذ كرد.3 در مذهب پيرو طريقة شافعي بود. احمد غزالي او را قرةّ العين مي‌خواند. با گروهي از رجال مشهور زمان خود مانند عزيزالدين مستوفي و ابوالقاسم درگزيني، وزير سلطان محمود بن محمد بن ملكشاه (حك 511-525 ق) و سلطان سنجر سلجوقي (حك 511ـ552ق) و جز آنان رابطه و مكاتبه داشت.4 در آراء صوفيانة خود از نظرات منصور حلاج، محمد غزالي و احمد غزالي متأثر بود.5 خوارق عادات و كراماتي نيز از وي به ظهور پيوست.6 سرانجام ابوالقاسم درگزيني به سعايت گروهي از علماي ظاهري او را در همدان به دار آويخت. زبدة الحقايق، تمهيدات، يزدان شناخت، لوايح، شكواي الغريب عن الاوطان (به عربي) و مكاتيب از جمله آثار او هستند. اشعار فارسي و عربي بسياري نيز از وي نقل شده است.7
مآخذ:
