اسلايد

 

اسلايد. به واحد تصويري شفافي كه از فيلم مثبت تهيه شده و به‌وسيله نورافكن بر روي پرده يا صفحه نمايش منعكس شود اسلايد مي‌گويند (2: ذيل واژه؛ :1 39). اسلايد معمولا برروي فيلم 35 ميلي‌متري تصويربرداري شده و در قاب فلزي، مقوايي يا پلاستيكي قرار مي‌گيرد. در تهيه اسلايد، گاه از فيلم 16 ميلي‌متري نيز استفاده مي‌شود. اندازه قاب‌هاي استاندارد 5×5 سانتي‌متر است، با اين همه، اندازه‌هاي ديگري با اسلايدهاي بزرگ‌تر نيز وجود دارد (214:3).

تاريخچه. پخش تصوير با استفاده از جام شيشه‌اي قرن‌ها پيش از اختراع عكاسي وجود داشته است. در اوايل قرن هفدهم، فانوس جادويي به‌منظور پخش تصاوير نقاشي‌شده بر روي شيشه براي نمايش‌هاي تصويري كودكان و نمايش‌هاي مذهبي به كار مي‌رفت (4؛ 5: 52). در دهه ،1840 دو برادر به نام‌هاي ويليام و فردريك لانگن‌هايم[1]  از فانوس جادويي براي نمايش تصاوير عكاسي‌شده خود استفاده كردند، ولي طبيعت مات عكس، اجازه انداختن تصوير به روي صفحه را نمي‌داد. اين دو برادر به‌دنبال ابزاري بودند كه تصويري شفاف ايجاد كنند، بنابر اين، از اكتشافات مخترعي فرانسوي به نام "دوسن ويكتور"[2]، كه راهي براي چسباندن لايه نازكي از ماده حساس به نور بر روي شيشه براي ايجاد تصوير منفي كشف كرده بود، استفاده كردند. برادران لانگن‌هايم، با استفاده از اين‌گونه چاپ بر روي شيشه به جاي كاغذ، توانستند تصوير مثبت و شفاف براي انداختن روي پرده ايجاد كنند. اين دو برادر اختراع خود را در سال 1850 به ثبت رساندند و آن را "هيالوتايپ"[3]  ناميدند (هيالو واژه‌اي يوناني به معناي شيشه است). برادران لانگن‌هايم اسلايدهاي خود را به‌منزله ابزار سرگرمي به نمايش گذاشتند و اين ماهيت سرگرم‌كنندگي اسلايد به‌عنوان عملكرد عمده اسلايد تا قرن بيستم نيز ادامه يافت. بعدها اسلايد بيشترين تأثير را بر سخنراني‌هاي آموزشي، به‌ويژه در نظام ديداري، برجاي گذاشت؛ در توسعه مطالعات مربوط به تاريخ هنر و معماري نقش عمده‌اي ايفاء كرد؛ و نيز امكان مطالعه دقيق اشيا و محيط را در سراسر دنيا مهيّا ساخت.

طرز تهيه. نخستين توليدكنندگان اسلايد براي ساخت اسلايدهاي فانوسي از صفحات پوشيده از "آلبومين" استفاده كردند و پس از مدت كوتاهي آن را به صفحات پوشيده از كلوديون[4]  مرطوب تغيير دادند كه خود زمينه‌ساز صفحات خشك و توليد انبوه بود. دو راه براي چاپ تصاوير اين اسلايدها وجود داشت: 1) روش كنتاكت؛ و 2) روش استفاده از دوربين. روش اول با قرار دادن مستقيم تصوير منفي (نگاتيو) بر روي شيشه حساس به نور انجام مي‌گرفت. اين كار مستلزم آن بود كه تصوير منفي در اندازه مناسب براي توليد اسلايد به ابعاد 4×5/3 اينچ باشد. براي نگاتيوهاي بزرگ‌تر از روش دوم استفاده مي‌شد كه در آن، نگاتيو و شيشه حساس به نور در درون دوربين مخصوص جاي مي‌گرفت و تصوير، با استفاده از نور خورشيد يا نور مصنوعي، بر روي شيشه حساس منتقل مي‌شد. در هر دو مورد، تصوير منتقل‌شده به‌وسيله مواد شيميايي ظاهر و ثابت مي‌گرديد و پس از خشك شدن صفحه، تصوير با استفاده از مواد مخصوص رنگ مي‌شد. آن‌گاه با گذاشتن يك شيشه مات در زير و يك شيشه بر روي آن و عايق‌بندي لبه‌ها، اسلايد آماده مي‌گرديد. محصول آماده‌شده را براي مشاهده در پروژكتور مخصوص اسلايدهاي فانوسي قرار مي‌دادند تا تصوير آن بر روي ديوار يا صفحه منعكس شود. در نخستين پروژكتورها از لامپ‌هاي روغني به‌عنوان منبع نور استفاده مي‌شد (4). جرج ايستمن در سال 1884 نظام فيلم‌هاي حلقه‌اي را به ثبت رساند كه از انواع سياه و سفيد با ابعاد 3¼×4اينچ بود و با دست رنگ مي‌شد كه امروزه در زمره آثار هنري محسوب مي‌گردد (6: 1). در سال 1870، به‌وسيله سوزاندن اكسيژن و ئيدروژن بر روي صفحه‌اي پوشيده از آهك، نور سفيد توليد مي‌گرديد. در دهه 1890، با اختراع لامپ‌هاي قوس كربن و به‌دنبال آن لامپ‌هاي الكتريكي، روشي ايمن براي نمايش تصاوير اسلايدهاي فانوسي فراهم آمد(4).

با عرضه اسلايدهاي رنگي (سه رنگ، با ابعاد 35 ميلي‌متري يا 2×2 اينچ) در دهه 1930، كه توليد آن ارزان‌تر از اسلايدهاي فانوسي بود (52:5؛ 6: 1)، و پيدايش شفاف‌برگه* (ترانسپارنسي) 2×2 اينچ در دهه 1950، استفاده از اسلايدهاي فانوسي رو به افول نهاد(4).  امروزه، متداول‌ترين اسلايدها از نوع 2×2 اينچ، اسلايدهاي فانوسي، و اسلايدهاي "استاندارد انگليس" است (39:1). در اسلايدهاي ناطق نيز، كه نسبتآ جديد است، صداي مورد نياز معمولا بر روي نوار كاست جداگانه، صفحه، نوار كارتريج، يا نوار حلقه‌اي ضبط مي‌شود (214:3).

كاربرد اسلايد در كتابخانه. بسياري از مسائلي كه اسلايد در امر مديريت، سازماندهي، انتخاب نيروي انساني، و جز آن دارد كم و بيش همان مشكلاتي است كه براي ديگر مجموعه‌هاي ديداري ـ شنيداري نيز مي‌توان يافت. شكنندگي اسلايدهاي فانوسي يا شيشه‌اي، اندازه كوچك اسلايدهاي  35 ميلي‌متري، مشكلات امانت دادن و نگهداري اسلايدي واحد، و فقدان نظام عملي سازماندهي اسلايدها بر اساس محتواي موضوعي آنها سبب شده است كه بسياري از كتابداران و مدرّسان از كار كردن با اسلايد خودداري كنند يا از كنار آن بگذرند. اما انعطاف‌پذيري اسلايد به‌عنوان ابزاري آموزشي با هزينه نسبتآ پايين و نيز توليد آسان آن سبب شده است كه همچنان به‌عنوان نوعي رسانه آموزشي رايج مورد استفاده قرار گيرد. اسلايد در زمينه هنرهاي زيبا كاربرد فراوان دارد، و به‌همين سبب، بيشتر كتابخانه‌هاي اسلايدي در دانشكده‌هاي هنر و موزه‌ها ايجاد و شكوفا شده است (8:6). امروزه در ايالات متحده، مجموعه‌هاي بيش از 50000 فقره اسلايد توسط كارشناسان ارشد كتابداري، تاريخ هنر، و جز آن اداره مي‌شود (9:6).

براي سازماندهي اسلايدها، بيشتر كتابخانه‌هاي دانشگاهي تنظيم موضوعي دارند كه بر اساس نوعي نظام رده‌بندي بدون نشانه مرتب شده و معمولا نمايه‌سازي مي‌شوند (58:6).

براي نگهداري اسلايدها توجه به اين نكات ضروري است: 1) اسلايدها را در جاي امن و خنك نگاه مي‌دارند، زيرا نسبت به نور و حرارت حساس هستند؛ 2) در هنگام استفاده، برحسب نوع پروژكتور، مجموعه اسلايدها را در محفظه (سيني يا خشاب) قرار مي‌دهند؛ 3) اسلايدهاي تكي در پوشش‌هاي پلاستيكي مخصوص (برگه آلبوم اسلايد) كه به همين منظور تهيه شده جاي مي‌گيرند و معمولا اسلايدهاي هم‌موضوع كنار يكديگر قرار مي‌گيرند تا بازيابي آنها آسان‌تر باشد؛ 4) از تماس انگشت با سطح تصوير خودداري مي‌شود و دست فقط با قاب اسلايد تماس دارد؛ و 5) قاب پلاستيكي براي اسلايدها بهتر از قاب مقوايي است، و اين بدان سبب است كه قاب‌هاي پلاستيكي ديرتر فرسوده مي‌شوند، زيرا چسب قاب‌هاي مقوايي پس از مدتي فاسد شده و قاب باز مي‌شود و لبه‌هاي آنها نيز پس از مدتي فرسوده مي‌گردد و اسلايد در دستگاه پروژكتور گير مي‌كند (218:3، 219).

مآخذ : 1) احمديان، محمد. كاربرد وسايل و مواد آموزشي (رشته علوم تربيتي). تهران: دانشگاه پيام نور، 1378؛ 2) سلطاني، پوري؛ راستين، فروردين. اصطلاحنامه كتابداري. ذيل "اسلايد"؛ 3) علي‌آبادي، خديجه. مقدمات تكنولوژي آموزشي. تهران: دانشگاه پيام نور، 1377؛