بازگشت به فهرست مقالات ب
برچسب و برچسبگذاری اجتماعی. اصطلاحی نمایه‌ای است که کاربران عادی پس از کشف یک منبع در محیط وب، برای بازنمائی به آن می‌دهند. طبعاً در این نوع بازنمائی از ابزارهای رایج درکتابداری و اطلاع‌رسانی، مانند اصطلاحنامهها و ردهبندی استفاده نمیشود. در ادبیات فنی به این اصطلاح «برچسب[1]» و به نسبت دادن آن به یک منبع «برچسبگذاری[2]» میگویند. بنابر این، زبان بازنمائی در اینجا زبان عامه مردم، و مبنای نظری آن نیز بهرهگیری از «خرد جمعی[3]» کاربران وب در گردآوری، سازماندهی، مدیریت و اشاعه اطلاعات است (8). یکی از نظامهایی مبتنی بر برچسب و برچسبگذاری، «ردهبندی اجتماعی» است.
ردهبندی اجتماعی یعنی دستهبندی منابعِ وبی همموضوع با زدن برچسبهای واحد به آنها و در کنار یکدیگر قرار دادن آنها در یک گروه یا رده خاص است (3). اصطلاح «ردهبندی اجتماعی» که در فارسی برابر اصطلاح برساختة «Folksonomy» انتخاب شده است، از ترکیب «Folks» به معنای «اجتماع/مردم» و «Taxonomy» به معنای «ردهبندی» درست شده است. در برخی متون انگلیسی بهجای آن از ترکیب ردهبندی اجتماعی «Social classification» استفاده می‌شود. اصطلاح «Folksonomy» را نخستین بار توماس وندروال[4] در وبنوشت خود بهکار گرفت (11، 12). از ردهبندی اجتماعی بهعنوان نمایهسازی اجتماعی[5] منابع وبی نیز یاد شده است (1-3).
تاکسونومی[6] اصطلاحی است که از قدیم در علوم طبیعی برای ردهبندی گیاهان و جانوران، و در سالهای اخیر برای سازماندهی منابع اطلاعاتی وبی و منابع الکترونیکی بهکار رفته است. اما این کوششها پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی کاربران غیرمتخصص و هماهنگ با رشد سریع منابع در وب نبوده است. تنوع موضوعها و ساختار منابع و اطلاعات در وب، بهرهگیری از ردهبندی کتابخانهای را بیثمرکرده است. از این رو، ردهبندی اجتماعی بهعنوان رویکردی نوین برای کنترل و سازماندهی منابع اطلاعاتی وبی مطرح شده است (5).
ردهبندی اجتماعی روشی نو برای خود-سازماندهی[7] منابع اینترنتی در هر جای جهان و به هر زبان است. از اینرو در «وب 2[8]» در سازماندهی و گردآوری منابع مورد نیاز هر کاربر خاص اهمیت بسزا پیدا کرده است. یکی از تفاوتهای اساسی ردهبندی اجتماعی با ردهبندی کتابخانهای در این است که ردهبندی اجتماعی بر اساس واژگان كاربران ایجاد می‌شود و بدین ترتیب، «پشتوانه كاربری[9]» دارد. اما طرحهای ردهبندی کتابخانهای، مبتنی بر «پشتوانه انتشاراتی*» است (1).
ردهبندی اجتماعی به این منظورها انجام می‌شود: 1) ایجاد ارتباط منطقی بین منابع همموضوع موجود در وب بر اساس موضوع دلخواه جامعه کاربر؛ 2) دستیابی آسان کاربران به منابع مورد نظر؛ 3) تنظیم منابع وبی بر اساس برچسبهای تخصیص داده شده توسط کاربران؛ 4) کمک به کاربران وب برای شناسایی و دستیابی به منابع مورد نیاز با بهرهگیری از برچسبها؛ و 5) رده بندی و گروهبندی منابع همموضوع (3).
برچسبها که گاه به آنها «توصیفگرهای تعیین شده توسط کاربر[10]» هم میگویند، مجموعهای از کلیدواژههاست که برای بیان مفاهیم و بازنمایی محتوای موضوعی منابع و اشیای اطلاعاتی موجود در وب در نظام ردهبندی اجتماعی (برچسبگذاری اجتماعی یا فاکسونومی) و در فهرستهای اجتماعی مانند LibraryThing بهکار میروند. برچسبها رابط بین منابع، میان کاربران، و میان کاربران و منابع هستند (شکل 1) (2، 3).
شکل 1. ساختار برچسبگذاری (12)
ابزار اصلی در ردهبندی اجتماعی، نرمافزارهای اجتماعی تحت وب هستند که با استفاده از فناوری نوین نسل دوم وب موسوم به وب 2، امکان تعامل میان کاربران و دادهها را با یکدیگر و به اشکال مختلف فراهم میآورند (3، 4). تعامل میان کاربران در ردهبندی اجتماعی با بهرهگیری از نرمافزارهای اجتماعی بهصورت چندجانبه صورت میگیرد. این تعامل میان کاربر و کاربر، کاربر و داده، و داده و داده انجام می‌شود (شکل 2).
شکل 2. تعامل میان کاربران و منابع اطلاعاتی با استفاده از نرمافزارهای اجتماعی
مهمترین ویژگی ردهبندی اجتماعی، فقدان استانداردهای پذیرفته شده در روند ردهبندی دادههاست (7). در ساختار ردهبندی اجتماعی، نظارتی بر واژههای متشابه و همنام، مترادفها و متضادها صورت نمیگیرد و موارد غیرمتعارف لغوی بهوفور یافت میشوند. گاه تعداد برچسبهایی که برای توصیف یک صفحه وب یا یک تصویر استفاده می‌شود از 50 تجاوز میکند. این موضوع بینظمی و ریزش کاذب اطلاعات در نتایج جستجو را افزایش میدهد (9، 10). در سالهای اخیر برخی وبگاههای مبتنی بر نظام ردهبندی اجتماعی مانند Delicious هنگام ورود نشانی جاینمای یک منبع اطلاعاتی و تخصیص کلیدواژه توسط کاربر، به وی کلیدواژه پیشنهاد میکند. بدین صورت کاربر از برچسبهای تخصیص یافته دیگر کاربران به آن منبع یا شیء آگاهی مییابد. این نحوه پیشنهاد برچسب تا حدودی موجب یکدستی در کلیدواژههای تخصیص داده شده به آن منبع وب می‌شود.
در این زمان (= سال 2016)، مهمترین وبگاهها و خدمات اطلاعاتی مبتنی بر نظام ردهبندی اجتماعی، اینها هستند: 1) LibraryThing: برای فهرست کردن کتابهای دلخواه کاربران؛ 2) BibSonomy: برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات کتابشناختی مقالهها، کتابها و منابع وبی؛ 3) Delicious: برای به اشتراك گذاشتن منابع وبی و پیوندها؛ 4) Mendeley: برای جستجو و بازیابی محتوای وبنوشتها؛ 5) Citeulike: برای به اشتراكگذاری مشخصات کتابشناختی و چکیده منابع و مقالههای علمی در وب؛ 6) Flicker: با هدف به اشتراك گذاشتن تصاویر؛ 7) YouTube: برای به اشتراك گذاشتن آثار موسیقایی و فیلمهای کوتاه.
چشمانداز. موتورهای جستجو میتوانند از ردهبندی اجتماعی برای ردهبندی منابع وبی استفاده کنند و اجازه دهند کاربران صفحههای دلخواه خود را برچسبگذاری، و از برچسبها در بازیابی اطلاعات همموضوع و مرتبط استفاده کنند. کتابداران نیز میتوانند نظامهای ردهبندی را مبتنی بر ردهبندی اجتماعی تهیه و واژگان آنها را بهصورت پسهمارا و پیشهمارا کنترل کنند.
ردهبندی اجتماعی با ایجاد رابطه تعاملی چندگانه میان داده و کاربر، علاوه بر ساده کردن روند سازماندهی محتوای وب، امکان بازیابی و اشاعه اطلاعات را نیز برای همه کاربران به آسانی فراهم آورده است (7). ردهبندی اجتماعی، مدیریت اطلاعات شخصی در محیط وب را به راحتی مقدور ساخته است. بهعلاوه، ردهبندی اجتماعی میتواند به ابزاری برای سنجش علائق کاربران وب تبدیل شود. در حال حاضر نیز پژوهشهای عمدهای با هدف بررسی نقش و تأثیر ردهبندی اجتماعی در بهبود بازیابی اطلاعات در محیطهای الکترونیکی (6) و توسعه عناصر ابردادهای و معناشناختی وب انجام گرفته است (13).
مآخذ: 1) نوروزی، علیرضا؛ منصوری، علی. "ردهبندی مردمی (فوکسونومی) در تقابل با نظامهای ردهبندی کتابخانهای". در همایش رویکردها و راهکارهای نوین در سازماندهی اطلاعات (16 و 17 اسفند 1385)، مجموعه مقالات و سخنرانیهای ارائه شده. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۵، ص.203-213؛ 2) نوروزی، علیرضا؛ منصوری، علی؛ حسینی، مهدی. "ضرورت استفاده از کنترل واژگان در ردهبندی مردمی (فوکسونومی)". در همایش ملی اصطلاحنامه و کاربردهای آن در محیط الکترونیکی (۲۴ آبان‌ماه ۱۳۸۶). مجموعه مقالات و سخنرانیهای ارائه شده. قم: مركز اطلاعات و مدارك اسلامي، 1391؛ 3) نوروزی، علیرضا؛ منصوری، علی؛ حسینی، مهدی. "ردهبندی مردمی (فوکسونومی): سازماندهی دانش بر اساس خرد جمعی". اطلاعشناسی، سال 5، شماره 1و2 (1386): 151-166؛
4) Bryant, T. "Social software in academia". Educause Quarterly. Vol. 29, No. 2 (2006). [online]. Available: http://www.educause.edu/ir/library/pdf/eqm0627.pdf. [15 Aug. 2016]; 5) Golder, S.A., & Huberman, B.A. "The structure of collaborative tagging systems". Journal of Information Science. Vol. 32, No. 2 (2006): 198-208; 6) Hotho, A., & Jaeschke, R. "Information retrieval in folksonomies: Search and ranking". Lecture Notes in Computer Science. Vol. 4011 (2006): 411-426; 7) Mathes, A. "Folksonomies: Cooperative classification and communication through shared metadata", 2004. [online]. Available: http://www.adammathes.com/academic/computer-mediated-communication/folksonomies.html. [15 Aug. 2016]; 8) McFedries, P. "Folk wisdom". IEEE Spectrum, February 2006. [online]. Available: http://spectrum.ieee.org/telecom/internet/folk-wisdom. [15 Aug. 2016]; 9) Noruzi, A. "Folksonomies: (Un)controlled vocabulary". Knowledge Organization. Vol. 33, No. 4 (2006): 199-203; 10) Noruzi, A. "Folksonomies: Why do we need controlled vocabulary?" Webology. Vol. 4, No. 2 (2007). [online]. Available: http://www.webology.org/2007/v4n2/editorial12.html. [15 Aug. 2016]; 11) Vander Wal, T. "You down with folksonomy?". 2004. [online]. Available: http://www.vanderwal.net/random/entrysel.php?blog=1529. [15 Aug. 2016]; 12) Vander Wal, T. "Off the top: Folksonomy entries". 2007. [online]. Available: http://vanderwal.net/random/category.php?cat=153. [15 Aug. 2016]; 13) Zhang, L., & Wu, X. "Emergent semantics from folksonomies: A quantitative study". Journal on Data Semantics. Vol. 6 (2006): 168-186.
[1]. Tag
[2]. Tagging
[3]. Social wisdom / Wisdom of community
[4]. Thomas Vander Wal: www.vanderwal.net
[5]. Social indexing
[6]. Taxonomy
[7]. Self-organization
[8]. Web 2.0
[9]. User warrant
[10]. User-determined descriptors
علیرضا نوروزی
بازگشت به فهرست مقالات ب
