جعفر تبريزي

 

جعفر تبريزي. كمال‌الدين جعفربن علي تبريزي از خوشنويسان بنام قرن 9 ق. و رئيس كتابخانه بايسنغر است (264:4). در منابع از تاريخ تولد وي ذكري به ميان نيامده، ولي آنچه مسلم است تولد وي در تبريز و در اواخر قرن هشتم هجري بوده است (2: ج 1-2، ص 114).

او خوشنويسي را نزد عبدالله فرزند ميرعلي تبريزي و به قولي نزد خود ميرعلي فراگرفت (162:1). قديمي‌ترين نمونه خطي كه به وي منسوب است قطعه‌اي از يك مرقّع در كتابخانه خزينه اوقاف استانبول مربوط به سال 816 ق. است كه ظاهراً در آن زمان وي در دربار شاهزاده ميران شاه گوركاني به سر مي‌برده است (276:6). در سال 823 ق. به خدمت بايسنغر در آمد و در كتابخانه وي مستقر شد. از اين تاريخ وي لقب بايسنغري گرفت و به جعفر بايسنغري مشهور گرديد (46:3).

چند اثر نفيس از جعفر تبريزي در كتابخانه‌هاي بزرگ جهان نگهداري مي‌شود. گلستان سعدي موجود در كتابخانه چستربيتي انگلستان به تاريخ 830 ق. و شاهنامه معروف به شاهنامه بايسنغري موجود در كتابخانه كاخ گلستان به تاريخ 833 ق. از شاهكارهاي هنر كتاب‌آرايي ايران است (197:5). در كتابخانه ملي ايران، كتابخانه دانشگاه توبينگن آلمان، كتابخانه ملي فرانسه، و تعدادي از كتابخانه‌هاي تركيه آثار ارزشمندي از جعفر تبريزي نگهداري مي‌شود (277:6-278).

سند مهمي از جعفر تبريزي در كتابخانه توپ كاپي‌سراي استانبول وجود دارد كه اهميت آن نه از حيث خط، بلكه از نظر شناختِ بيشتر كتابخانه بايسنغر است. اين سند با عنوان "عرضه داشت"، در جُنگي موسوم به "آلبوم فاتح" قرار دارد. اين عرضه داشت از نوع گزارش‌هايي است كه رئيس كتابخانه، موظف به تنظيم و ارائه آن به مقام بالاتر بوده است. جعفر تبريزي، كه رياست كتابخانه بايسنغر را عهده‌دار بود، گزارشي را به خط خود تهيه كرده و در آن به شرح دقيق كارهاي صورت گرفته يا در حال انجام كتابخانه، همراه با ذكر نام كاركنان آن؛ اعم از خطاط، مُذَهّب، صحاف، و مانند آن پرداخته است. تعداد قابل توجه كاركنان سبب بزرگي و شكوه كتابخانه بايسنغر است (3: 42-50).

زندگي جعفر تبريزي پس از مرگ بايسنغر در سال 837 ق.نامعلوم است و ظاهراً در سال 860 يا 862 ق. به مرگ طبيعي از دنيا رفته است (162:1).

مآخذ: 1) بياني، خانبابا. "شاهنامه بايسنغري و حافظ ابرو مورخ دربار تيموري". بررسي‌هاي تاريخي. س. ششم، 3 (مرداد و شهريور 1350): 157-182؛ 2) بياني، مهدي. احوال و آثار خوشنويسان. تهران: علمي،1363؛ 3) پارساي قدس، احد. "سندي مربوط به فعاليت‌هاي هنري دوره تيموري در كتابخانه بايسنغري هرات". هنر و مردم، 175 (ارديبهشت 1356): 42-50؛ 4) دولتشاه، دولتشاه بن بختيشاه. تذكره الشعرا. به كوشش محمد رمضاني. تهران: كلاله خاور، 1335؛ 5) رومر، هانس روبرت. "بايسنغر". دانشنامه جهان اسلام. ج 2، ص 197؛ 6) نوش آبادي، تاج‌الدين. "جعفر بايسنغري".دانشنامه ادب فارسي. ج :3 ادب فارسي در افغانستان، ص276-278.

غلامرضا اميرخاني

بازگشت به فهرست مقالات ج