جُنگ. اين واژه از ريشه سانسكريت جانك[1] به‌معناي كشتي بزرگ، جهاز، سفينه، چُنگ، آلبوم تصاوير (6: ذيل "واژه")، و نيز به معناي برنامه‌اي راديويي يا تلويزيوني شامل موسيقي، آواز، نمايش و هنرهاي ديگر (5: ذيل "واژه") آمده است. در اصطلاح ادب به دفتر يا كتابي گفته مي‌شود كه در آن مطالب گوناگون، به‌ويژه اشعاري از گويندگان مختلف، گرد آمده باشد. سبب اطلاق جنگ به اين نوع مجموعه‌ها قطع دراز آنهاست. نام‌هاي ديگري همچون بياض، مرقع، خرقه، جريده، دستور، كشكول، گلدسته، گنجينه، مجموعه، و تعليق نيز براي آن ذكر كرده‌اند كه بعضي از آنها تفاوت‌هايي با جنگ دارند؛ به‌طور مثال، بياض دفتري است كه برگ‌هاي آن از پهنا به هم دوخته شده و از درازا باز مي‌شود، مرقع آن است كه در آن قطعات خوشنويسي يا تابلوهاي نقاشي نيز باشد؛ و اگر دفتر شعر حاوي چند رساله يا كتابچه باشد آن را مجموعه نيز مي‌نامند (2: 148). به هر حال، تدوين جُنگ، خاص فرهنگ‌هايي است كه ادبيات غني و پرباري دارند.
تاريخچه. در زبان انگليسي، كلمه انتولوژي (به‌معناي جُنگ) از واژه يوناني Flori Legium به‌معني مجموعه‌اي از گل‌ها يا تاج گل (در فارسي: گلچين) گرفته شده است. قديمي‌ترين جنگ‌هاي اروپايي نيز اختصاص به آثار ادبي يوناني دارند؛ مانند گلچين نغمه‌ها[2] كه شامل اشعار و آثار
يوناني در فاصله سال‌هاي 700 پيش از ميلاد تا 1000 ميلادي است. اين كتاب بارها تجديد چاپ شده و هنوز از استقبال بسيار برخوردار است. جنگ اشعار انگليسي در قرون 16 تا 17 م. رشدي روزافزون داشته و بيشتر مورد علاقه متخصصان تاريخ ادبيات بوده است. اين مجموعه‌ها معمولاً بر اساس به‌يادماندني‌ترين و زيباترين شعر مجموعه نامگذاري مي‌شده است. انتشار بعضي از اين جنگ‌ها آثار عميقي بر اديبان داشته است؛ به‌طور مثال، >گنجينه اشعار كهن انگليسي<[3] كه در سال 1765 م. منتشر شد، بر انديشه و آثار افرادي همچون وردزورث[4] ، كالريج[5] ، و والتر اسكات[6] تأثير بسيار نهاد و به رشد مكتب رمانتيسم در آلمان كمك كرد (7: 455).
در ايران، تدوين سفينه‌ها و تنظيم مجموعه اشعار از قرن‌ها پيش مرسوم بوده و شعردوستان بنابر ذوق و سليقه خود چنين مجموعه‌هايي را تدوين كرده‌اند. غزليات يك شاعر را سفينه نيز مي‌گفته‌اند و جنگ را براي مجموعه اشعار گزيده چندين شاعر هم به‌كار برده‌اند (4: ذيل "جُنگ"). در فهرست كتب خطي كتابخانه‌هاي بزرگ نام مجموعه‌ها و جنگ‌هاي بسياري را مي‌توان يافت كه چاپ و منتشر نشده‌اند.
در تنظيم جنگ‌هاي فارسي از شيوه‌هاي مختلفي مانند ترتيب الفبايي نام شاعران، ترتيب الفبايي مطلع اشعار، قالب‌هاي شعري گوناگون، و گاه ترتيب الفبايي رديف و قافيه استفاده شده است (269:1). مونس‌الاحرار اثر بدر جاجرمي از كهن‌ترين جنگ‌هاي فارسي، و بياض صائب تبريزي از مشهورترين آنهاست.
در ادبيات معاصر ايران، نام "جنگ" نخستين بار در مجموعه‌اي به نام جنگ هنر و ادب امروز به‌كار رفت كه در سال 1335 منتشر شد و به نام سردبير آن به جنگ حسين رازي شهرت يافت. از دهه 1330 ش. به بعد، انتشار جنگ‌هايي كه، علاوه بر شعر، مطالبي مانند داستان، نمايشنامه، و نقد ادبي را هم دربر داشت رواج يافت. از مشهورترين آنها مي‌توان به جنگ آرش، جنگ طرفه، و جنگ اصفهان اشاره كرد (471:3). كتاب شعر خوشه از احمد شاملوو شعر نو از آغاز تا امروز به‌همت محمد حقوقي و درياي گوهر از مهدي حميدي شيرازي از مشهورترين جنگ‌هاي شعر و نثر هستند.
مآخذ: 1) "بياض". دانشنامه ادب فارسي (2): فرهنگنامه ادب فارسي، ص 269-270؛ 2) دانش پژوه، محمد تقي. "مرقع سازي و جنگ‌نويسي"، در فرخنده پيام: مجموعه مقالات تحقيقي، علمي، يادگارنامه دكتر غلامحسين يوسفي. مشهد: دانشگاه مشهد، 1359، ص 148-229؛ 3) دروديان، ولي‌الله. "جنگ". دانشنامه ادب فارسي (1): آسياي مركزي، ص 471؛ 4) دهخدا، علي‌اكبر. لغتنامه، ج 5. ذيل "جُنگ"؛ 5) صدري افشار، غلامحسين. فرهنگ فارسي امروز. ويرايش 3، ذيل "جُنگ"؛ 6) معين، محمد. فرهنگ فارسي، ج 1. ذيل "جُنگ"؛
7) T. Kittle, Arthor. "Anthology and Antologists". Encyclopedia of Libarary and Information Science. Vol. 1, PP. 553-457.
پگاه خديش
