بازگشت به فهرست مقالات الف
داوری باز. سیاستی در داوری آثار علمی است که طبق آن هویت داوران و نویسندگان برای یکدیگر در همه مراحل داوری و انتشار اثر آشکار است. داوری باز تحت تأثیر علم باز، با هدف شفافیت (Transparency) بخشیدن و آشکارسازی (Openness) ابداع شده است. هنوز تعریف همه‌پذیر از آن ارائه نشده است (1).
برای داوری باز این ویژگی‌ها را ضروری دانسته‌اند: 1) هویت آشکار نویسندگان و داوران برای یکدیگر (Open Identity)؛ 2) انتشار گزارش داوری در کنار مقاله (Open Report)؛ 3) مشارکت آزاد همه در داوری (Open Participation)؛ 4) تعامل آزاد میان داور و نویسنده (Open Interaction)؛ 5) انتشار مقاله پیش از داوری در سایت نشریه (Open pre-review manuscripts)؛ 6) امکان کامنت‌گذاری در فایل نهایی (Open final-version commenting)؛ 7) پلتفرم باز (Open Platforms). این امکانات را ناشر در سایت خود فراهم می‌کند(2).
استدلال طرفداران داوری باز آن است که داوری دو سر کور زمان‌بر، گاه غیرمنصفانه و غیراخلاقی است و امکان دفاع به پدیدآور نمی‌دهد. به باور ایشان در داوری باز، برعکس، ارتباط و گفتگو میان داور و نویسنده برقرار است و آگاهی همه ذینفعان از فرایند داوری، شفافیت را تضمین و خوانندگان را از گفتگوها بهره‌مند می‌کند و یافته‌های علمی سریع‌تر منتشر می‌شود. به علاوه، داوری باز داوران و نویسندگان را مسئولیت‌پذیرتر و کژرفتاری‌های علمی را برملا می‌کند؛ کیفیت داوری و کیفیت آثار را افزایش می‌دهد و سهم داوران در پیشرفت علم را به رسمیت می‌شناسد.
اما مخالفان داوری باز استدلال می‌کنند در داوری دوسرکور نویسندگان خود را مصون از انتقاد داوران می‌بینند. به نظر ایشان در داوری باز گاه تحت تأثیر رودررویی با افراد، دست خود را در ارائۀ داوری‌های با کیفیت بسته می‌بینند. مثلاً جوان‌ترها و کم‌تجربه‌ترها با فراغ بال کمتری می‌توانند نظر داوری خود را درباره مسن‌ترها و باتجربه‌ترها ارائه کنند ازین‌رو گاه مشارکت داوران در داوری باز کاهش می‌یابد (1).
نخستین نشریه که داوری باز را به‌کار گرفت Atmospheric Chemistry and Physics در سال 2001 بود (1). اینک (2019)، 140 نشریه ثبت شده در دواج[1] داوری باز را به‌کار می‌گیرند. این تعداد دو برابر میزان سه سال پیش از آن است. در سال 2016 انگلستان با 94 نشریه داوری باز پیشرو است. انتشارات BMC [2] همین کشور نیز با 70 نشریه داوری باز از بزرگترین انتشارات در جهان است که این نوع داوری را به‌کار می‌گیرد. مجلات رشته‌های علوم پایه، فنی، مهندسی و پزشکی از داوری باز بیشتر استفاده می‌کنند (3). اما داوری باز هنوز رواج تام نیافته است.
داوری باز در همه نشریات یکسان به‌کار نمی‌رود. در نشریه بین‌المللی PLOS ONE ، سردبیر انتخاب می‌کند چه مقالاتی برای داوری ارسال شود و در تصمیم‌گیری درباره پذیرش و رد مقالات مشارکت می‌کند. امضای داور اختیاری است و گزارش داوری در وبگاه نشریه منتشر نمی‌شود. اگر داور بپذیرد هویتش بر نویسنده آشکار می‌شود. در این مجله اعضای جامعه علمی یا خوانندگان می‌توانند دیدگاه خود را درباره مقاله ارسال کنند بی آنکه نقشی در تصمیم سردبیر داشته باشند. در برخی نشریه‌ها مانند Atmospheric Chemistry and Physics مهلتی برای نظر دادن مخاطبان درباره مقاله وجود دارد. سپس براساس مجموع دیدگاه‌ها، سردبیر یا هیئت تحریریه دربارۀ انتشار آن تصمیم می‌گیرند. دو پایگاه PeerJ و F1000 از داوری باز بهره می‌گیرند. F1000 بیشترین معیار‌های داوری باز را اعمال می‌کند.
مآخذ:
1) Ford, Emily. 2015. Open peer review at four STEM journals: an observational overview. . F1000Res 4: 6. 10.12688/f1000research.6005.2; 2) Ross-Hellauer, Tony. 2017. What is open peer review? A systematic review. F1000Re.6:588. 10.12688/f1000research.11369.1; 3)Wang, Peiling, Sukjin You, Rath Manasa & Dietmar Wolfram .2016. Open Peer Review in Scientific Publishing: A Web Mining Study of PeerJ Authors and Reviewers. Journal of Data and Information Science 1(4): 60–80DOI: 10.20309/jdis.201625
نادیا حاجی‌عزیزی
[1]. Directory of Open Access Journals (DOAJ)
[2]. BioMed Central (BMC)
بازگشت به فهرست مقالات الف
