بازگشت به فهرست مقالات ك
كتابخانه بريتانيا[1] . كتابخانه بريتانيا، كتابخانه ملي انگليس است. اين كتابخانه مطابق قانون واسپاري، يك نسخه از تمامي منابع چاپي منتشر شده در انگليس و ايرلند را حداكثر يك ماه پس از نشر، از ناشران دريافت مي‌كند. ساختمان مركزي كتابخانه در لندن واقع شده است و داراي دو شعبه است: يكي بخش روزنامه‌ها در شمال غرب شهر كه به آن كتابخانه روزنامه‌ها[2] مي‌گويند و ديگري در غرب ناحيه يورك شاير، در حومه شهرِ ودربي[3] كه مركز تهيه مدارك كتابخانه بريتانيا در آن قرار دارد.
تاريخچه. تأسيس كتابخانه بريتانيا ريشه در گزارش كميته كتابخانه‌هاي ملي به رياست لرد دينتون در 1969 دارد. در 1972 قانون كتابخانه بريتانيا، در مجلس انگليس تصويب شد. به‌موجب اين قانون در اول ژوئن 1973 كتابخانه بريتانيا از ادغام بخش‌هايي از كتابخانه موزه بريتانيا، شامل كتابخانه مرجع ملي علوم و اختراعات[4] ، كتابخانه مركزي ملي[5] ، و كتابخانه اماني ملي علوم و فناوري[6] تشكيل شد. در 1974 سازمان كتابشناسي ملي بريتانيا و اداره اطلاع‌رساني علوم و فناوري[7] به كتابخانه ملي جديد انگليس پيوستند و موجب گسترش خدمات آن شدند(5). در 1975، "مركز ملي اطلاعات پيايندها"، و "دفتر امانت بين‌المللي ايفلا" در اين كتابخانه تشكيل شد (2: ج 36، ص 77، 83). هيئت امناي كتابخانه بريتانيا پيشنهاد دولت را در زمينه تهيه ساختمان جديد براي بخش مرجع كتابخانه در منطقه سامرز تاون پذيرفت (12: 260). در آوريل 1977، خدمات خودكار اطلاع‌رساني كتابخانه بريتانيا (بليس)[8] شروع به‌كار كرد (2: ج 36، ص 87). در 1982 "كتابخانه و مركز اسناد اداره هند"، و در 1983 "مؤسسه ضبط صداي بريتانيا" به اين كتابخانه پيوستند و دوباره نياز به ساختماني بزرگ جهت اسكان مجموعه مطرح گرديد. سرانجام، ساختمان جديد كتابخانه بريتانيا در ژوئن 1998 به‌طور رسمي توسط ملكه انگليس در شهر لندن گشايش يافت. در حال حاضر اين كتابخانه داراي سايت ويژه‌اي بر روي شبكه اينترنت است و مراجعه‌كنندگان از سراسر جهان در طول شبانه‌روز مي‌توانند با مراجعه به آن از مجموعه و خدمات اين كتابخانه بهره گيرند. تورق صفحات، يكي از خدمات الكترونيكي جالب كتابخانه است كه بر روي سايت آن ارائه مي‌شود. به‌اين ترتيب، استفاده‌كنندگان مي‌توانند كتاب يا نسخه خطي را به‌صورت مجازي ورق زده و مطالعه كنند. نظام ذخيره و بازيابي الكترونيكي (استار)[9] ، يكي ديگر از امكانات جالب سايت اين كتابخانه است. اين نظام بر اساس توافق صورت گرفته با ناشران ايجاد شده و امكان دسترسي به 4500 عنوان مجله الكترونيكي را براي استفاده‌كنندگان شبكه كتابخانه فراهم مي‌آورد (3: 17، 22، 37).
بخش كتاب‌هاي چاپي موزه، موسوم به "كتابخانه موزه بريتانيا"، در 1753 (هنگام تأسيس موزه) تشكيل شد (5). هسته اوليه مجموعه اين كتابخانه را مجموعه‌هاي هانس اسلوان، رابرت كاتن، ادواردز،ادوارد، و رابرت هارلي تشكيل مي‌داد. در 1757، مجموعه كتابخانه سلطنتي از طرف جورج دوم، پادشاه انگليس، به اين كتابخانه اعطا شد (1: ج 2، ص 530). استفاده از مجموعه كتابخانه در 1759 براي همگان آزاد شد (8: 3). با گذشت بيش از دو قرن و نيم از عمر كتابخانه، مجموعه آن رشد چشمگيري داشته است. در 1902 مقرر شد مجموعه روزنامه‌هاي پس از سال 1800 به ساختمان جداگانه‌اي منتقل شود. هنگامي كه ساختمان در 1905 تكميل شد، قرار بود مخزن و محل ذخيره و نگهداري روزنامه‌ها باشد. اما در 1932، پس از گسترش و ساخته شدن اتاق مطالعه براي آن، به‌صورت يك كتابخانه افتتاح شد (6: 51). طي جنگ جهاني دوم، در اثر حملات هوايي، ساختمان موزه بريتانيا آسيب ديد و كتابخانه 200000 جلد از منابع مجموعه خود را در ساختمان اصلي از دست داد و در حدود 30000 جلد روزنامه در كتابخانه روزنامه‌ها از بين رفت كه اكثر آن به زبان انگليسي بود (7: ج 3، ص 297-298).
در طول حيات اين كتابخانه افراد مشهوري در آن خدمت كرده‌اند كه از آن بين مي‌توان بهآنتوني پانيتسي و هري هوكوي اشاره كرد. در 1831 پانيتسي با عنوان دستيار كتابدار فعاليت خود را در كتابخانه آغاز كرد (11: ج 9، ص 115). وي در 1837 رئيس بخش كتاب‌هاي چاپي شد (10: 648) و در 1839 قانوني مشتمل بر 91 ماده جهت فهرستنويسي منابع كتابخانه تهيه كرد (7: ج 3، ص 295). پانيتسي در 1856 رئيس كتابخانه شد و در زمان تصدي اين پست با نظارت دقيق بر رعايت قانون واسپاري مواد و دريافت منابع موجب رشد چشمگير مجموعه كتابخانه شد. وي همچنين نقش بارزي در طراحي و افتتاح اتاق مطالعه جديد كتابخانه به شكل دايره در 1857 داشت (11: ج 9، ص 115). هري هوكوي، نخستين رئيس كتابخانه بريتانيا در بدو تأسيس آن (1973) بود. وي نقشي بارز در قانون‌گذاري كتابخانه داشت و توانست به كمك انجمن كتابداران انگليس و كتابخانه مركزي ملي و ساير سازمان‌هاي وابسته و علاقه‌مند، قوانين و مقررات كتابخانه بريتانيا را تهيه و تدوين كند (9: 353).
كتابخانه انجمن كتابداران[10] انگليس نيز در 1937 به بخش اطلاع‌رساني كتابخانه مرجع موزه بريتانيا پيوست. اين كتابخانه فراهم‌كننده خدمات مرجع و امانت براي اعضاي انجمن كتابداران انگليس و كتابخانه كارمندان كتابخانه بريتانياست (2: ج 36، ص 61).
كتابخانه مرجع ملي علوم و اختراعات. انديشه استفاده از كتابخانه موزه بريتانيا و كتابخانه اداره ثبت اختراعات[11] به‌عنوان هسته مركزي كتابخانه ملي علوم و فناوري، در اواخر دهه 1950 در محافل علمي انگليس مطرح شد و در 1959 مورد تصويب يك كميته تحقيقاتي قرار گرفت كه رياست آن برعهده هيئت امناي موزه بود. كتابخانه مرجع ملي علوم و اختراعات به‌عنوان بخشي از كتابخانه موزه بريتانيا در 1962 در ساختماني واقع در حومه شهر ودربي تأسيس شد.
كتابخانه مركزي ملي و كتابخانه ملي اماني علوم و فناوري. اين كتابخانه فعاليت خود را در 1916 به‌عنوان مركز ملي امانت بين كتابخانه‌اي داخلي و بين‌المللي آغاز كرد. اين كتابخانه و كتابخانه مرجع ملي علوم و اختراعات در 1973 به‌عنوان بخش امانت كتابخانه بريتانيا در هم ادغام شدند. طي دهه 1970 ارائه خدمات در سطح بين‌المللي گسترش يافت و استفاده از فناوري‌هاي نوين در ارائه خدمات تهيه مدرك براي ساير مؤسسات و سازمان‌ها در نقاط مختلف جهان آغاز شد. در همين زمان استفاده از نظام خودكار درخواست مدرك در حدود 40 درصد افزايش يافت. در 1985، نام اين بخش به مركز تهيه مدارك كتابخانه بريتانيا تغيير يافت. بخش تهيه مدارك كتابخانه، سالانه پاسخگوي حدود 4000000 درخواست مدرك از سراسر جهان است.
كتابخانه و مركز اسناد اداره هند. اين كتابخانه در 1982 از "اداره امور خارجه و اشترك‌المنافع" انگليس به كتابخانه بريتانيا منتقل شد. مجموعه آن شامل آرشيو كامل اداره هند، از بدو تأسيس كمپاني هند شرقي در 1600 تا زمان استقلال هند، بود.
مؤسسه ضبط صداي بريتانيا. در 1983 نيز، مؤسسه ضبط صداي بريتانيا كه مؤسسه‌اي مختص گردآوري آثار صوتي ضبط شده در انگليس بود، در كتابخانه بريتانيا ادغام شد و به آرشيو ملي صدا[12] تغيير نام داد. در حال حاضر، اين آرشيو بزرگ‌ترين آرشيو صداي جهان است.
سازمان. كتابخانه بريتانيا تحت‌نظارت هيئت امناي آن اداره مي‌شود. مطابق قانون كتابخانه بريتانيا، اين هيئت به‌منظور اداره كتابخانه به‌عنوان مركز ملي خدمات مرجع، مطالعه، كتابشناختي، و ساير خدمات اطلاع‌رساني مرتبط با مسائل علمي و فناوري و علوم انساني تشكيل شده است. هيئت امناي كتابخانه بريتانيا در زمينه تعيين استراتژي‌ها و سياستگذاري‌هاي كتابخانه و اجراي اين سياست‌ها اختيار تام دارد. اين هيئت در سال، 9 بار تشكيل جلسه مي‌دهد (5). بر اساس مفاد مندرج در قانون كتابخانه بريتانيا متعلق به 1972، اعضاي اين هيئت شامل يك رئيس است كه توسط وزير "فرهنگ، رسانه‌ها، و ورزش" تعيين مي‌شود و حداقل هشت نفر يا حداكثر سيزده نفر عضو دارد كه يك تن توسط ملكه انگليس و مابقي توسط نخست‌وزير انتخاب مي‌شوند. رئيس كتابخانه از ميان اعضاي هيئت امنا انتخاب مي‌شود. مسئوليت اداره روزانه كتابخانه برعهده گروه مديران اجرايي آن و تحت نظارت رئيس هيئت امنا (رئيس عالي كتابخانه) قرار دارد. اين گروه از هشت نفر تشكيل شده است: رئيس گروه مديران اجرايي (رئيس كتابخانه)، معاون بورس و مجموعه، معاون فعاليت‌ها و خدمات، معاون بازاريابي استراتژيك و ارتباطات، معاون استراتژي الكترونيكي و نظام‌هاي اطلاعاتي، معاون منابع انساني، معاون امور مالي و منابع اداري، و منشي گروه مديران اجرايي. از سپتامبر 2004 شوراي مشاوران كتابخانه بريتانيا به‌منظور بهبود كيفيت نظارت بر فعاليت‌هاي كتابخانه، متشكل از چند تن از اعضاي هيئت امنا و گروه مديران اجرايي كتابخانه فعاليت خود را آغاز كرد.
كتابخانه بريتانيا داراي 2246 نفر كارمند و 31 نفر مدير در سطوح مياني و ارشد است (4). بودجه كتابخانه از طرف مجلس تعيين مي‌شود كه از سال 2003 تا 2004 مبلغ آن در حدود 121 ميليون پوند انگليس بوده كه 3/89 ميليون پوند آن از محل بودجه دولت و 4/31 ميليون پوند آن از محل درآمدهاي كتابخانه تأمين شده است (3: 1). به‌طور كلي كتابخانه بريتانيا داراي سه بخش مرجع، امانت يا تهيه مدرك، و كتابشناسي است (6: 6).
ساختمان. كتابخانه بريتانيا داراي سه ساختمان است: ساختمان مركزي (ساختمان سن پانكراس)، كتابخانه روزنامه‌ها (ساختمان كالين ديل) در لندن، و مركز تهيه مدارك (ساختمان بوستون اسپا) در يوركشاير. اين كتابخانه در مجموع داراي 5/654 كيلومتر قفسه است كه 606 كيلومتر (6/92 درصد) آن اشغال شده است. كتابخانه بريتانيا در مجموع داراي 1266 ميز مطالعه در اتاق‌هاي مطالعه واقع در ساختمان‌هاي خود است (4).
ساختمان سن پانكراس داراي 14 طبقه است: 9 طبقه فوقاني، طبقه همكف، و 4 طبقه زيرزمين. مساحت مجموع طبقات 112000 مترمربع است. نماي ساختمان آجري است. طراحي و معماري ساختمان توسط كالين سن جان ويلسون صورت گرفته است. نماي فوقاني ساختمان چيزي شبيه حرف انگليسي A به‌صورت واژگون است. اين ساختمان داراي فضاي مطالعه براي بيش از 1200 نفر بوده و روزانه پاسخگوي بيش از 1600 نفر مراجعه‌كننده است. اين ساختمان داراي تالارهاي نمايش و سخنراني، اتاق مطالعه، و امكانات عمومي شامل رستوران است. مجموعه كتاب‌هاي چاپي، نقشه‌ها، تمبرشناسي، و آرشيو صدا در اين ساختمان قرار دارد. مخزن كتاب‌ها در زيرزمين ساختمان است. بخش خدمات كتابشناختي ملي بريتانيا نيز در اين ساختمان قرار دارد.
ساختمان بوستون اسپا، مركز تهيه مدارك كتابخانه بريتانيا، اداره واسپاري قانوني مواد، مركز شماره استاندارد بين‌المللي پيايندها، و محل نگهداري مجموعه نسخ خطي كتابخانه بريتانياست. اين ساختمان در محل قديمي كارخانه مهمات‌سازي ارتش ساخته شده و بيش از 100 كيلومتر قفسه به مجموعه امانت بين كتابخانه‌اي اختصاص دارد.
مجموعه. به‌طور كلي مجموعه كتابخانه بريتانيا از طريق قانون واسپاري مواد، خريد منابع، هدايا، مبادله، و وقف تأمين مي‌شود. كتابخانه بريتانيا مطابق قانون واسپاري سال 2003 و قانون حق مؤلف 1963 ايرلند[13] و به تازگي قانون حق مؤلف و حقوق مشابه 1999، حق دريافت يك نسخه از تمامي انتشارات انگليس و جمهوري ايرلند را دارد. قانون واسپاري در 30 اكتبر 2003 مورد موافقت ملكه انگليس قرار گرفت و از اول ژانويه 2004 به اجرا گذاشته شد. هم اكنون كتابخانه بريتانيا ملزم به ذخيره و نگهداري يك نسخه از تمام منابع اطلاعاتي منتشر شده در اشكال گوناگون (چاپي، خطي، الكترونيكي، و جز آن) در انگليس و ايرلند است.
كتابخانه بريتانيا داراي 150 ميليون منبع اطلاعاتي به اكثر زبان‌هاي شناخته شده جهان است. اين مجموعه شامل منابعي از سال 300 پيش از ميلاد تا روزنامه‌هاي امروز است. سالانه در حدود 3000000 منبع اطلاعاتي جديد به اين مجموعه افزوده مي‌شود (5). اين كتابخانه در 31 مارس 2003 داراي 11223249 جلد تك‌نگاشت؛ 836328 عنوان پيايند؛ 55718عنوان روزنامه؛ 312263 نسخه خطي؛ 391374 سند اداره هند؛ 8220994 قطعه تمبر پستي و يادگاري، كارت پستال، و پاكت‌نامه؛ 4301034 نقشه، اطلس، و كره جغرافيايي؛ 1590029 قطعه موسيقي؛ 1285914 صفحه صوتي؛ 221967 نوار صوتي؛ 25193 ويدئوگرام[14] ؛ 32597 اثر نقاشي و پوستر؛ 251049 قطعه عكس؛ 53483537 پروانه ثبت اختراع؛ 10115000گزارش به‌صورت ريزنگار؛ و 176200 عنوان پايان‌نامه است (4). در حال حاضر اين كتابخانه داراي تقريبآ 100000منبع الكترونيكي است كه مطابق "قانون واسپاريِ داوطلبانه موادِ سال 2000" دريافت مي‌شود (5). حجم كل ركوردهاي كتابشناختي موجود بر روي فهرست و پايگاه اطلاعاتي كتابخانه بريتانيا در 31 مارس 2003، در حدود 41761397 ركورد است. طي سال‌هاي 2003 تا 2004، تعداد 2481967 نفر از سايت كتابخانه ديدن كرده‌اند (4). سالانه 6000000 جست‌وجو بر روي فهرست پيوسته كتابخانه صورت مي‌گيرد (5). سايت كتابخانه بريتانيا از 8400 صفحه وب تشكيل شده است (3: 15).
مجموعه كتابخانه بريتانيا شامل مجموعه‌هاي منحصر به‌فرد و كميابي است كه از آن بين مي‌توان به چند نمونه زير اشاره كرد:
1. مجموعه‌هاي شرقي. اين مجموعه در 1876 با نام "بخش نسخ خطي شرقي"[15] در بخش نسخه‌هاي خطي كتابخانه تشكيل و در 1892 با عنوان "بخش كتاب‌هاي چاپي و نسخ خطي شرقي" مستقل شد. بار ديگر در 1987 نام آن تغيير يافت و به‌نام كنوني آن يعني مجموعه‌هاي شرقي ناميده شد. اكثر منابع اين مجموعه در زمينه علوم انساني، اجتماعي، و سياسي است. اين منابع به بيش از 350 زبان و گويش جهان است و به شرح زير دسته‌بندي شده‌اند: يهودي ـ مسيحي (شامل عبري، قبطي، سرياني، گرجي، ارمني، و حبشي)؛ اسلامي (شامل عربي، فارسي، تركي، ايراني، و زبان‌هاي تركي آسياي ميانه)؛ جنوب آسيا (شامل سانسكريت، هندي، اردو، بنگالي، تاميلي، تبتي، و سينهالي)؛ آسياي جنوب شرقي (شامل برمه‌اي، تايلندي، ويتنامي، مالزيايي، اندونزيايي، و جاوايي)؛ و شرق دور (شامل چيني، ژاپني، كره‌اي، مغولي، و منچو). اين تقسيم‌بندي مبناي جغرافيايي و فرهنگي دارد (6: 25-26).
2. مجموعه آرشيو صدا. اين مجموعه داراي منابع مضبوط در زمينه تاريخ و آثار موسيقي از قرن 16 تاكنون، تاريخ شفاهي ملل، و صداي حيات وحش است. صداي حيات وحش يكي از جالب‌ترين مجموعه‌هاي موجود در آرشيو ملي صداست كه اكثر منابع آن از طرف لودويگ كوخ، زيست‌شناس و پژوهشگر آلماني و پيشرو در زمينه ضبط صداي پرندگان وحشي وقف شده است (6: 63، 74). مجموعه نقاشي‌هاي كتابخانه داراي مجموعه بزرگي از طراحي‌ها و نقاشي‌ها از قرن 14 تاكنون است (7: ج 3، ص 288). مجموعه نمونه‌هاي آثار ثبت اختراع داراي جامع‌ترين نمونه‌هاي ثبت اختراع در جهان از 1855 تاكنون است (5).
مآخذ:
1) "British Library". The New Encyclopedia Britanica. 15th. ed. Vol.2, PP. 530-531; 2) "The British Library". Encyclopedia of Library and Information Science. Vol.36, PP.54-93; 3) The British Library: Providing Services Beyond the Reading Rooms. Report by the Comptroller and Auditor General, National Audit Office. London: The Stationery Office, 2004; 4) British Library's 31St. Annual Report 2003-2004. London: The British Library, 2004. [On-line]. Available: http://www.bl.uk/news/report. html. [8 Oct. 2004]; 5) "The British Library Web Site".[on-line]. Available: http://www.bl.uk. [10 Oct. 2004]; 6) Day, Alan. The Brithish Library: a Guide to its Structure, Publications, Collections and Services. London: The Library Association, 1988; 7) Francis, Frank. "British Museum". Encyclopedia of Library and Information Science. Vol.3, PP.288-300; 8) Harris, P. R. The Library of the British Museum: Retrospective Essays on the Department of Printed Books. London: The British Library, 1991; 9) Harrison, K. C. "Hookway, Sir Harry". World Encyclopedia Library and Information Services. P.353; 10) Olle, James G. "Panizzi, Sir Anthony". Ibid. PP.648-649; 11) "Panizzi, Sir Anthony". The New Encyclopedia Britanica. 15th.ed. Vol.9, P.115; 12) Treasures of the British Library. Compiled by Nicolas Barker and the Curatorial Staff of the British Library. [London]: The British Library, 1988.
هيلان علي‌اكبرزاده كرد مهيني
[1]. British Library
[2]. Newspapers Library
[3]. Wetherby
[4]. National Reference Library of Science and Inventions
[5]. National Central Library
[6]. National Lending Library for Science and Technology
[7]. Office for Scientific and Technical Information
[8]. British Library Automated Information Service (BLAISE)
[9]. Electronic Storage and Retrieval System (ESTAR)
[10]. Library Association Library
[11]. Patent Office Library
[12]. National Sound Archive
[13]. Irish Copyright Act 1963
[14]. Videogram
[15]. Department of Oriental Manuscripts
بازگشت به فهرست مقالات ك
