کپی لفت

 

بازگشت به فهرست مقالات ك

کپی‌لفت[1]. مفهومی معکوس کپی رایت (حق مؤلف) و به معنای آن است که اجازه نسخه‌برداری و ویرایش یک اثر - در اینجا نرم‌افزار- برای همگان محفوظ می‌ماند و هیچکس اجازه ندارد حق ویرایش و نسخه‌برداری اثر را از دیگران سلب کند.

کپی‌لفت ترکیبی ایهام­دار است که از روی ترکیب کپی رایت (حق مؤلف*) ساخته شده است. واژه left در زبان انگلیسی  هم به معنای "چپ" و هم به معنای "رها شده/آزاد شده" است. اثر مشمول کپی‌لفت (کپی آزاد) یعنی به جای در آوردن اثر به حالت انحصاری، از انحصاری شدن آن جلوگیری می‌کند به شرطی که نسخه دوباره منتشر شده هم تحت همان اجازه‌نامه یا دیگر اجازه‌نامه‌های آزاد سازگار با اجازه‌نامه اولیه منتشر شود.

تحت رژیم حقوقی کپی‌لفت، نرم‌افزار ابتدا تحت رژیم کپی رایت (حق مؤلف) تولید می‌شود. سپس دارنده حق مؤلف مجوز‌ آزادی‌ بهره‌برداری و اقتباس و توسعه آن را به کاربران می‌دهد (1). بدون ثبت اثر تحت رژیم کپی رایت، آزاد کردن حق نسخه‌برداری، دستکاری و توزیع آن ممکن نیست؛ زیرا لازم است پدیدآورنده نخست، مالک اثر باشد تا بتواند اجازه بهره‌برداری آزادانه از آن را به دیگران بدهد (3؛8؛ 2).

مفهوم کپی‌لفت در گسترش و به اشتراک‌گذاری دانش و فرهنگ تأثیر بسیار داشته است؛ ویکی پدیا* و ناپدیا[2] از محصول‌های آن است (3). سیستم عامل لینوکس[3]، مرورگر فایر فاکس[4]، سرویس‌دهنده وب آپاچی[5]  و سرویس دهنده پست الکترونیک سند میل[6] ، نمونه‌های دیگر نرم افزارهای مشمول کپی‌لفت هستند. اندروید[7] نیز یک سیستم عامل متن باز است (6).

یکی از نخستين مثال‌های کپی‌لفت، پروژه بیسیک تینی[8] (نسخه ساده‌تر از زبان بیسیک) است که دنیس آلیسون[9] در سال 1975 آن را آغاز کرد. این ویرایش، که حافظه ناچیزی در حد 2 یا 3 کیلو بایت را اشغال می‌کرد، خیلی زود محبوب شد و کاربران و علاقه‌مندان زیادی از سراسر جهان آن را برای ریزپردازنده‌های مختلف توسعه دادند (2). در می 1976 مجله دکتر داب[10] مقاله‌ای درباره پالو آلتوتینی بیسیک[11] منتشر کرد که در بخش پایانی آن عنوان"COPYLEFT All Wrongs Reseeded" نوشته بود که دقیقاً معکوس عبارت عادی اعلان کپی رایت است. این نخستين استفاده از کپی‌لفت بود (1).

نمونه دیگر استفاده از کپی‌لفت به زمانی برمی‌گردد که ریچارد استالمن[12] بر روی مفسر لیسپ[13] کار می‌کرد. شرکت سیمبلیک[14] از استالمن درخواست کرد تا به آنها اجازه استفاده از این مفسر را بدهد. پس از پذیرفتن این پیشنهاد توسط استالمن، شرکت سیمبلیکبر روی این مفسر کار کرد و عملکرد آن را بهبود بخشید؛ اما زمانی که درخواست کرد نسخه بهبود یافته را در اختیارش قرار دهند، شرکت خودداری نشان داد. استالمن مبارزه خود را با انحصار طلبی آغاز کرد (5) و در سال 1984 بیانیه نرم‌افزار آزاد[15] خود را منتشر کرد. بیانیه او جنبش در صنعت نرم‌افزار را دامن زد. در بیانیه، حداقل چهار آزادی برای کاربران درخواست شده بود:

1. آزادی صفر: کاربر اجازه داشته باشد، نرم‌افزار را به هر منظوری که نیاز دارد به­کار ببرد.
2. آزادی یک: کاربر اجازه داشته باشد کدهای منبع نرم‌افزار را بخواند و با نیاز خود تغییر دهد یا اصلاح کند. برای این منظور باید کدهای منبع در اختیارش گذارده شود.
3. آزادی دو: کاربر اجازه داشته باشد با اهداف تجاری یا غیرتجاری به باز نشر نرم‌افزار بپردازد.
4. آزادی سه: کاربر اجازه داشته باشد نرم‌افزاری را که کدهای منبع آن را تغییر داده یا اصلاح کرده، است، با اهداف تجاری یا غیرتجاری منتشر کند.

بدین ترتیب استالمن اجازه‌نامه جامع و عمومی ایمکس را پدید آورد که اولین اجازه‌نامه کپی‌لفت بود. بعدها این اجازه نامه به اجازه‌نامه جامع و عمومی گنو (جی پی آل)[16] تبدیل شد که محبوب‌ترین اجازه نامه در دنیای نرم‌افزار است. اطلاعات نشان می‌دهد، مجوزهای نرم‌افزارهای متن باز نقش مهمی در شکست یا موفقیت پرو‌ژه‌های نر‌م‌افزارهای متن باز دارند (6).

نحوه استفاده از کپی‌لفت: برای اینکه نرم‌افزار تحت رژیم کپی‌لفت عرضه شود، ابتدا باید اثر مشمول حق مؤلف اعلام، سپس برای آن شرایط توزیع تعیین شود، به­طوری که همه بتوانند کد برنامه یا مشتقات آن را تغییر دهند یا باز‌توزیع کنند؛ به شرط اینکه آزادی توزیع آن را تغییر ندهند (7).

کپی‌لفت یک مفهوم عام است و در قالب اجازه‌نامه‌های مختلف اعمال شده است. بنیاد نرم‌افزارهای آزاد برخی از این اجازه­نامه‌ها را منتشر کرده است (4):

1. جی­ پی آل (اجازه‌نامه جامع و عمومی گنو): این اجازه نامه به منظور اعمال کپی‌لفت به نرم‌افزارها و متن آنها پدید آمده است و تضمین می‌کند کاربران تمام آزادی‌هایی راکه در تعریف نرم‌افزار آزاد آمده است داشته باشند و هیچ شخصی نتواند این آزادی‌ها را از آنان بگیرد.
2. آل جی پی آل (اجازه‌نامه کوچک‌تر جامع و عمومی گنو[17]): این اجازه‌نامه برای اعمال به کتابخانه‌های نرم‌افزاری پدید آمده است و به کاربران اجازه می‌دهد کتابخانه‌هایی که تحت قوانین این اجازه‌نامه انتشار یافته‌اند را با نرم‌افزارهای اختصاصی ترکیب کنند.
3. جی اف دی آل (اجازه‌نامه مستندات آزاد گنو[18]): نرم‌افزار آزاد باید دارای مستندات آزاد نیز باشد. این اجازه‌نامه به کاربران اجازه می‌دهد تا مستندات را ویرایش کرده و مجدداً توزیع کنند و در عین حال تضمین می­کند آزادی ویرایش و توزیع مجدد آن برای دیگران نیز محفوظ بماند.

این اجازه‌نامه‌ها به­گونه‌ای طراحی شده‌اند که هر کس بتواند به­سادگی آنها را برای آثار خود به­کار ببندد، با این فرض که هر کس دارنده حق مؤلف است و لزومی به ویرایش اجازه‌نامه نیست. شخص باید تنها یک کپی از آن را به اثر خود اضافه کند و اعلانی به کدها بیفزاید و در آن به اجازه‌نامه اشاره کند.

برای انتشار نرم‌افزار تحت مقررات اجازه‌نامه، افزودن چند خط به نرم‌افزار (ترجیحاً در ابتدای کد منبع برنامه) لازم است. در این افزوده باید تصریح شود، اثر مشمول کپی رایت است اما دارنده، تحت قوانین اجازه‌نامه جامع و عمومی گنو استفاده از منبع را آزاد اعلام می‌کند، اما مسئول نحوه استفاده دیگران از نرم‌افزار و نسخه‌هایی نیست که دیگران منتشر می‌کنند. به علاوه، در مجوز باید تصریح شود اجازه توزیع مجدد، رایگان است. مجوز تحت متن باز باید با این مشخصه‌ها مطابق باشد: 1) از نظر تکنولوژی بی‌طرف باشد؛ 2) در استفاده از آن میان افراد و گروه‌ها تبعیض وجود نداشته باشد؛ 3)  هیچ تبعیضی در نوع استفاده از نرم‌افزار وجود نداشته یاشد؛ 4) توزیع مجوز نباید محدود به محصول خاصی باشد؛ 5) مجوز نباید نرم‌افزار دیگری را محدود کند؛  و 6) تمامی حقوق مؤلف کد منبع نویسنده اصلی نرم‌افزار حفظ شود.

20 مجوز رایج­ در پروژه‌های متن باز

منبع:https://www.blackducksoftware.com/resources/data/top-20-open-source-licenses

    مآخذ: 1) "کپی رایت یا کپی‌لفت: صحت مجوزهای نرم افزارهای متن باز از دیدگاه قانون &qu"،1391.  http://hooghooghestan.persianblog.ir/post/26 .[بازیابی:10 دی 1394].

2) "Copy left". [Online]. Available: https://en.wikipedia.org/wiki/Copyleft. [5 Dec.2015]; 3) "Copyright & Copyleft, Fighting it out on Internet", 2013. [Online]. Available: http://www.eastonline.eu/en/east-5/copyright-copyleft-fighting-it-out-on-internet. [25 Dec. 2015]; 4) "Copyleft and the GNU General Public License: A Comprehensive Tutorial", 2014. [Online]. Available: https://copyleft.org/guide/.[5 Dec.2015]; 5) "Free as in Freedom, Richard Stallman's Crusade for Free Software", 2002. [Online]. Available: http://www.oreilly.com/openbook/freedom. [1 Jan.2016]; 6) Sen, Ravi. Subramanuan, Chandrasekar and L. Nelson, Matthew. "Open source software license: strong-copyleft, non-copyleft, or somewhere in between?" Decision Support Systems. Vol. 52 (2011): 199-206; 7) "What is Copyleft?", 2013. [Online].Available: http://www.gnu.org/copyleft/copyleft.html. [16 Jan.2016]; 8) . Xifaras, Mikhail. "Copy left and the theory of property", 2010. [Online]. Available: www.eurozine.com. [29 July 2016].

[1]. Copyleft

[2]. Nupedia

[3]. Linux

[4]. Firefox

[5]. Apache web server

[6]. senmail email server

[7]. Android

[8]. BASIC Tiny

[9]. Denis Allison

[10]. Dr. Dobb

[11]. Palo Alto Tiny BASIC

[12]. Richard Stallman

[13]. Lisp

[14]. Symbolics

[15]. software free

[16]. GNU General Public License

[17]. GNU Leaser General Public License

[18]. GNU Free Documentation License

[19]. دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات ودانش‌شناسی دانشگاه ازاداسلامی واحد تهران شمالshirin.khoshnood@gmail.com

[20]. دکترای کتابداری و اطلاع‌رسانی و مدرس مدعو دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمالshmoradi@gmail.com

شیرین خوشنود قدیم[19]

شیما مرادی[20]

بازگشت به فهرست مقالات ك